MEMORIAŁ

Żródło: strona internetowa Ośrodka KARTA

Stowarzyszenie MEMORIAŁ w Moskwie — rosyjska organizacja pozarządowa, której głównym celem jest dokumentowanie i propagowanie wiedzy o ofiarach komunistycznych represji politycznych, a także monitorowanie i przeciwdziałanie naruszeniom praw człowieka w Rosji i w krajach byłego ZSRR.

Stowarzyszenie oficjalną działalność rozpoczęło po konferencji założycielskiej 28–30 stycznia 1989. Obecnie członkami MEMORIAŁU (pełna nazwa − Międzynarodowe Stowarzyszenie Historyczno-Oświatowe, Dobroczynne i Obrony Praw Człowieka „Memoriał”) są samodzielne i niezależne organizacje zarejestrowane na terenie Rosji, Kazachstanu, Ukrainy i Łotwy, a także w Niemczech, we Włoszech i Francji.

W Polsce od początku lat 90. głównym partnerem MEMORIAŁU jest Ośrodek KARTA.

MEMORIAŁ współpracuje z Ośrodkiem KARTA przede wszystkim nad dokumentowaniem losów przedwojennych obywateli polskich represjonowanych przez organa władzy sowieckiej po 17 września 1939 − w ramach programu „Represje przeciw Polakom i obywatelom polskim”.

Program został zainicjowany po tzw. Tygodniu Sumienia — cyklu spotkań 54 przedstawicieli MEMORIAŁU z Rosji, Kazachstanu i Ukrainy z byłymi represjonowanymi lub ich krewnymi, zorganizowanych przez Ośrodek KARTA w Warszawie w dniach 6–12 kwietnia 1992 (według wzoru spotkań organizowanych przez „Memoriał” w byłym ZSRR).

Wydarzenie, w którym wzięło udział kilka tysięcy osób z Polski, potwierdziło ogromne zapotrzebowanie społeczne na badanie i upowszechnianie wiedzy o represjach sowieckich, a zwłaszcza na opisanie i upamiętnienie jednostkowych losów ofiar represji.

Wkrótce w moskiewskim MEMORIALE powołano Komisję Polską, której koordynatorem od początku jest Aleksander Gurjanow. Dostęp do posowieckich materiałów archiwalnych po 1991 roku umożliwił badaczom MEMORIAŁU wydanie w 1997 roku zbioru artykułów pod red. A. Gurjanowa Represje przeciw Polakom i obywatelom polskim (http://www.memo.ru/history/POLAcy/Index.htm), w których opisano i usystematyzowano kategorie represji. Po czym w ścisłej współpracy z „Indeksem Represjonowanych” (program realizowany w Ośrodku KARTA od 1988 roku, w ramach którego zostały podjęte całościowe badania weryfikacyjne i statystyczne w obrębie wydzielonych kategorii; 8 maja 2013, po 25 latach, program został przekazany do realizacji Instytutowi Pamięci Narodowej – patrz wspólne Oświadczenie KARTY i IPN).

W latach 1997–2013 wspólnie opracowano ponad 270 tysięcy biogramów represjonowanych (osób deportowanych, uwięzionych w „poprawczych obozach pracy” lub przetrzymywanych w obozach jako internowani), które opublikowano w serii wydawniczej „Indeksu Represjonowanych” oraz w internecie (http://lists.memo.ru/index2.htm.

Równolegle od 2005 roku MEMORIAŁ (w którego imieniu występuje Aleksander Gurjanow) prowadzi działania na rzecz sądowej rehabilitacji ofiar zbrodni katyńskiej i odtajnienia decyzji Głównej Prokuratury Wojskowej FR o umorzeniu 21 września 2004 śledztwa „katyńskiego”.

Od 1993 roku MEMORIAŁ i Ośrodek KARTA współpracowały nad projektami związanymi z tematyką opozycji wobec systemu totalitarnego. W ramach programu „Wspólne Miejsce – Europa Wschodnia” zgromadzono wiele cennych dokumentów (dostępnych m.in. w Archiwum Wschodnim w Ośrodku KARTA), zorganizowano konferencje naukowe (w 1996 i 1998 roku), a przede wszystkim opracowano i wydano Słownik dysydentów. Czołowe postacie ruchów opozycyjnych w krajach komunistycznych w latach 1956–1989 (Warszawa 2007, edycja rosyjskojęzyczna ukaże się niebawem).

W 1998 roku Ośrodek KARTA, dzięki realizacji programu „Wspólne Miejsce – Europa Wschodnia”, opublikował polską wersję pracy zbiorowej Łagry. Przewodnik encyklopedyczny, pod red. Nikity Ochotina i Arsienija Roginskiego (wydanej przez „Memoriał” w 1998).

Ośrodek KARTA i MEMORIAŁ prowadzą także działania edukacyjne dla młodzieży, między innymi współpracujące ze sobą badawcze konkursy historyczne „Historia Bliska” w Polsce (od 1996) i „Człowiek w historii. Rosja w XX wieku” w Rosji (od 1999).

Razem są też członkami EUSTORY – międzynarodowej sieci organizatorów takich konkursów w 23 krajach (www.eustory.org.pl).

W ramach tych konkursów zorganizowana została w roku szkolnym 2010/2011 wspólna polsko-rosyjska ścieżka badawcza − w Polsce temat XV edycji konkursu p.t. „Spotkania w XX wieku. Polacy − Rosjanie: przyjaciele, wrogowie, sąsiedzi?”, a w Rosji w XII edycji konkursu temat: „Rosja i Polska: dalekie i bliskie, swoi i obcy” oraz seminarium historyczne w Warszawie w październiku 2011 roku, które rozpoczęło proces „wymiany młodzieży”. Efektem kolejnej edycji obu konkursów było seminarium historyczne w Moskwie w październiku 2012 roku.

MEMORIAŁ i Ośrodek KARTA prowadzą też ściśle współpracujące ze sobą portale edukacyjne dla młodzieży, zainicjowane we współpracy z niemiecką Fundacją Pamięć-Odpowiedzialność-Przyszłość (EVZ) w ramach sieci „Learning from history”: KARTA – „Uczyć się z historii” (www.uczyc-sie-z-historii.pl) i MEMORIAŁ – „Uroki istorii” (www.urokiistorii.ru).

KARTA i MEMORIAŁ już w 1994 roku podpisały umowę o współpracy, która została zaktualizowana w maju 2011 roku.

31 maja 2012 w Zamku Królewskim w Warszawie Memoriał odebrał statuetkę nagrody przyznawanej przez IPN — „Kustosz Pamięci Narodowej”.