Kalendarium

18 marca 1921
Zawarcie traktatu pokojowego między Polską a Rosyjską Federacyjną Socjalistyczną Republiką Radziecką i Ukraińską Socjalistyczną Republiką Radziecką.
[więcej: Traktat Ryski]
26 stycznia 1934
Podpisanie Deklaracji polsko-niemieckiej o niestosowaniu przemocy.
[więcej: Deklaracja polsko-niemiecka]
11 sierpnia 1937
Operacja polska NKWD[*] (1937–1938) – rozkaz eksterminacji obywateli ZSRR polskiego pochodzenia. Eksterminacja trwała w latach 1937–1938, jako część Wielkiej Czystki. Zamordowano ok. 111 tysięcy Polaków, ok. 28 tys. skazano na łagry i zesłanie.
[więcej: Operacja polska NKWD]
23 sierpnia 1939
Podpisanie paktu między hitlerowskimi Niemcami a stalinowskim ZSRR, zwanego paktem Ribbentrop–Mołotow. Tajna klauzula dotyczyła m.in. inwazji na Polskę.
[więcej: Pakt Ribbentrop-Mołotow]
25 sierpnia 1939
Podpisanie w Londynie układu o współpracy i pomocy wzajemnej o charakterze obronnym pomiędzy Rządem Polski i Rządem Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.
[więcej: Układ polsko-brytyjski]
1 września 1939
Wybuch drugiej wojny światowej – atak hitlerowskich Niemiec na Polskę.
16/17 września 1939
Nota rządu ZSRR – atak ZSRR na Polskę.
[więcej: Nota rządu ZSRR]
17 września 1939
Oddziały Armii Czerwonej zaatakowały Polskę. Do końca września ponad 200.000 szeregowców i 15 tysięcy oficerów zostało wziętych do sowieckiej niewoli.
28 września 1939
Podpisano układ pomiędzy ZSRR a Trzecią Rzeszą, wyznaczający granicę podziału terenów Rzeczypospolitej między dwóch okupantów.
październik 1939
Rozkaz Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych ZSRR Ławrentija Berii dotyczący wyodrębnienia spośród polskich jeńców wojennych: oficerów, pracowników wywiadu, sądownictwa, funkcjonariuszy policji, a następnie przeniesienia ich do osobnych obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie.
[więcej: Obozy jenieckie]
9-10 lutego 1940
Pierwsza wielka wywózka. Z terenów wschodniej Polski wywieziono w głąb ZSRR ponad 220 tysięcy obywateli Rzeczypospolitej. Deportowano mieszkańców małych miasteczek, głównie rodziny wojskowych, urzędników, pracowników służby leśnej i kolei.
[więcej: Deportacje]
5 marca 1940
W Moskwie członkowie Komitetu Centralnego WKP (b)[*], w odpowiedzi na notatkę Ławrientija Berii, podpisali uchwałę o rozstrzelaniu 14.700 jeńców polskich, przetrzymywanych w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz 11.000 znajdujących się w więzieniach NKWD w zachodniej Ukrainie i Białorusi.
[więcej: Rozkaz rozstrzelania polskich jeńców]
8 marca 1940
Z obozu w Kozielsku przewieziono do Smoleńska grupę 15 jeńców.
15 marca 1940
Przypuszczalna data rozstrzelania w lesie katyńskim części spośród przywiezionych do Smoleńska więźniów.
3 kwietnia 1940
Pierwszy transport więźniów z Kozielska. Transporty dojeżdżały do stacji Gniazdowo. Jeńcy rozstrzeliwani byli w lesie katyńskim, tam też znajdują się ich zbiorowe mogiły. Niewielkie ilości więźniów zostały wyłączone z transportów i przewiezione do obozu w Pawliszczew-Borze.
4 kwietnia 1940
Pierwszy transport więźniów z Ostaszkowa. Jeńcy rozstrzeliwani byli w Kalininie (obecnie Twer). Zbiorowe mogiły znajdują się w Miednoje. Niewielkie ilości więźniów zostały wyłączone z transportów i przewiezione do obozu w Pawliszczew-Borze.
5 kwietnia 1940
Pierwszy transport więźniów ze Starobielska. Jeńcy rozstrzeliwani byli w Charkowie, ich ciała wrzucano do dołów śmierci w podcharkowskich Piatichatkach (obecnie w granicach miasta Charkowa). Niewielka liczba więźniów zostały wyłączona z transportów i przewieziona do obozu w Pawliszczew-Borze.
12-13 kwietnia 1940
Druga deportacja. Z terenów polskich, znajdujących się pod okupacją sowiecką, wywieziono około 320.000 Polaków.Celem były rodziny wojskowych, policjantów, służby więziennej, nauczycieli, urzędników państwowych i działaczy społecznych, bankierów, przemysłowców, kupców. Wśród wywożonych znalazła się część rodzin Ofiar Zbrodni Katyńskiej.
[więcej: Deportacje]
12 maja 1940
Ostatnie transporty z Kozielska i Starobielska.
14 maja 1940
Ostatni transport z Ostaszkowa.
kwiecień-maj 1940
Eksterminacja ponad 11.000 jeńców polskich na Ukrainie i Białorusi. Do dzisiaj pozostają nieznane wszystkie miejsca ich kaźni i pochówku.
ok. 18 czerwca 1940
Jeńcy przebywający w Pawliszczew-Borze przewiezieni zostali do obozu w Griazowcu.
22 czerwca 1941
Rozpoczęła się wojna pomiędzy Niemcami a ZSRR. NKWD dokonało mordu na więźniach na wschodnich terenach Polski (najwięcej ludzi zginęło w więzieniach lwowskich).
31 lipca 1941
Podpisany został układ między polskim rządem na emigracji a władzami ZSRR, zwany paktem Sikorski-Majski. Przewidywał on m.in. zwolnienie „internowanych” żołnierzy, polskich więźniów przebywających w łagrach i zesłańców oraz utworzenie polskiej armii w ZSRR.
[więcej: Układ Sikorski-Majski]
13 sierpnia 1941
Ogłoszona zostaje tak zwana „amnestia” dla wszystkich Polaków więzionych w ZSRR.
30 sierpnia 1941
Przybycie gen. Władysław Andersa do obozu w Griazowcu (więźniowie zostali zwolnieni kilka dni później).Utworzone zostało biuro informacyjne do spraw zaginionych jeńców. Kierował nim rotmistrz Józef Czapski (więzień Starobielska, Pawliszczew Boru i Griazowca, autor książek: „Wspomnienia starobielskie” i „Na nieludzkiej ziemi”).
4 listopada 1941
Ludowy Komisarz Spraw Wewnętrznych Ławrentij Beria otrzymał od gen. Władysława Andersa listę poszukiwanych oficerów internowanych lub aresztowanych po 17 września 1939 (8722 nazwiska).
3 grudnia 1941
Podczas rozmowy z gen. Władysławem Sikorskim i gen. Władysławem Andersem Józef Stalin stwierdził, iż zaginieni polscy oficerowie uciekli do Mandżurii.
28 styczeń 1942
Nota ministra spraw zagranicznych RP Edwarda Raczyńskiego do ambasadora ZSRR przy rządach emigracyjnych w Londynie Aleksandra Bogomołowa w sprawie zaginionych oficerów.
[więcej: Nota ministra Raczyńskiego]
18 marca 1942
Uzgodnienie ewakuacji Armii gen. W. Andersa z Rosji do Persji.
[więcej: Ewkuacja]
maj 1942
Memorandum rządu polskiego do władz ZSRR w sprawie zaginionych jeńców.
czerwiec 1942
Kolejna nota rządu polskiego do władz ZSRR w sprawie zaginionych jeńców.
czerwiec 1942
Nota rządu polskiego do władz ZSRR w sprawie zaginionych jeńców.
lipiec 1942
Ostatnia nota rządu polskiego w sprawie zaginionych jeńców.
sierpień 1942
Zakończono ewakuację oddziałów armii gen. Andersa z ZSRR do Persji.
22 sierpnia 1942
Memorandum gen. Andersa w sprawie zaginionych jeńców, skierowane do Winstona Churchilla.
luty 1943
Odkrycie przez Niemców masowych grobów w Katyniu.
27 lutego 1943
Chłopi spod Katynia Iwan Kriwoziercew i Parfen Kisielew, świadkowie zbrodni ludobójstwa w Katyniu, zeznają przed niemiecką policją polową.
29 lutego 1943
Niemcy rozpoczynają rozkopywanie masowych mogił.
29 marca 1943
Rozpoczęcie planowej ekshumacji.
kwiecień 1943
Do Katynia, na zaproszenie strony Niemieckiej, przybywają polscy i zagraniczni dziennikarze oraz przedstawiciele Polskiego Czerwonego Krzyża.
11 kwietnia 1943
Komunikat niemieckiej agencji informacyjnej Transocean o odkryciu masowych mogił w Katyniu.
17 kwietnia 1943
Nota rządu polskiego do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie, złożona przez delegata PCK w Szwajcarii, z prośbą o zbadanie sprawy mordu na oficerach polskich.
21 kwietnia 1943
Rząd polski został przez radio moskiewskie oskarżony o współpracę z Niemcami.
22 kwietnia 1943
W USA wydane zostało memorandum, które ograniczyło możliwość podawania informacji na temat Katynia w środkach masowego przekazu.
[więcej: Mocarstwa anglosaskie wobec sprawy Katynia 1943–1946]
23 kwiernia 1943
Międzynarodowy Czerwony Krzyż uzależnił wysłanie komisji do Katynia pod warunkiem wyrażenia zgody przez ZSRR.
25 kwietnia 1943
ZSRR zrywa stosunki dyplomatyczne z polskim rządem na emigracji. W nocy polski ambasador w Moskwie otrzymał odpowiednią notę.
[więcej: ZSRR zrywa stosunki z polskim rządem]
28 kwietnia 1943
Początek prac, powołanej przez stronę niemiecką, międzynarodowej komisji lekarzy sądowych.
[więcej: Międzynarodowa Komisja Lekarska]
kwiecień 1943
Niemiecka prasa okupacyjna (tak zwane „gadzinówki”) na bieżąco publikowała raporty z prac w Katyniu, podając listę zidentyfikowanych ofiar.
1 maja 1943
Podpisano raport Międzynarodowej Komisji Lekarskiej z Katynia.
4 maja 1943
Oświadczenie Brytyjskiego Sekretarza Stanu Anthony’ego Edena w Izbie Gmin w związku z zerwaniem stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską a ZSRR. Cała wina została przerzucona na Niemców.
[więcej: Mocarstwa anglosaskie wobec sprawy Katynia 1943–1946]
8-9 czerwca 1943
Zakończono ekshumację ciał wydobywanych z masowych grobów w Katyniu.
wrzesień 1943
Okręg Smoleński, w którym znajduje się las Katyński, znów znalazł się pod kontrolą ZSRR. Rozpoczęto przesłuchiwania świadków niemieckiej ekshumacji.
jesień 1943
Ukazuje się oficjalny raport o wynikach ekshumacji przeprowadzonej przez komisję niemiecką: Amtliches Material zum Massenmord von Katyn, zawierający m.in. listę zidentyfikowanych ofiar. W okupowanej Polsce pojawiła się konspiracyjna broszura „Katyń, Zamordowani, Mordercy, Oskarżyciele”.
13-26 stycznia 1944
13 stycznia 1944 roku Biuro Polityczne KC WKP(b) podjęło uchwałę powołującą „Specjalną Komisję ds. ustalenia i przeprowadzenia śledztwa okoliczności rozstrzelania w lesie katyńskim polskich jeńców wojennych przez niemiecko-faszystowskich najeźdźców” – znaną pod nazwą Komisją Burdenki.
[więcej: Komisja Burdenki]
28 kwietnia 1944
Ukazuje się polskie tłumaczenie „Komunikatu” komisji Burdenki.
lipiec 1945
„Mały Katyń”. W lipcu 1945 roku na terenie Puszczy Augustowskiej i okolicznych miejscowości oddziały Armii Czerwonej przeprowadziły obławę mającej na celu „oczyszczenie” terenu z grup partyzanckich. Aresztowano ok. 7 tys. osób, z których ok. 700 zatrzymano. Nikt z grupy zatrzymanych nie powrócił i do dziś nie jest znane miejsce ich pochówku.
[więcej: Zbrodnia doskonała]
1-3 lipca 1946
Podczas procesu norymberskiego, kiedy sądzono zbrodniarzy hitlerowskich, odbyły się przesłuchania radzieckich i niemieckich świadków w sprawie odpowiedzialności za zbrodnię popełnioną w Katyniu.
[więcej: Katyń w Procesie Norymberskim]
30 września 1946
Ukazuje się orzeczenie Trybunału Norymberskiego. Nie zawiera ono odniesienia do sprawy Katynia.
1948
W Londynie ukazuje się książka opracowana przez Józefa Mackiewicza „Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów” z przedmową gen. W. Andersa. Przez wiele lat stanowiła ona podstawowe źródło wiedzy na temat sprawy katyńskiej.
11 października 1950
Początek prac Specjalnej Komisji Śledczej Kongresu Stanów Zjednoczonych do Zbadania Zbrodni Katyńskiej pod przewodnictwem senatora Raya Johna Maddena. Rozpoczęły się przesłuchania na terenie USA i Europy.
luty 1952
Protest ZSRR przeciwko działaniom Komisji Kongresu USA.
marzec 1952
Krytyka działań Komisji Kongresu USA przez Rząd Polski w Warszawie. Ukazuje się kolejny przedruk „Komunikatu” Burdenki, a następnie seria artykułów propagujących „obowiązującą” czyli komunistyczną wersję wydarzeń.
22 grudnia 1952
Wydanie raportu Komisji Kongresu USA w sprawie Zbrodni Katyńskiej. Wyniki działań Komisji (Hearings) zostały zgromadzono w siedmiu tomach (2363 stron). W Warszawie wydana została propagandowa książka Bolesława Wójcickiego „Prawda o Katyniu” ( wyd. Czytelnik), potwierdzająca wersję komunikatu Burdenki.
3 marca 1959
Aleksandr Szelepin, ówczesny szef KGB[*] ZSRR wysłał do Nikity Chruszczowa[*] list, w którym określił liczbę zabitych w lesie katyńskim na 4421 osób, w Charkowie na 3820 osób, w Kalininie (Twer) na 6311 osób. Dodatkowo podane jest, iż na terenie Zachodniej Ukrainy i Białorusi rozstrzelano 7305 osób. Wymienione liczby są niższe niż w rozkazie z 5 marca 1940 roku (szczególnie dotyczy to jeńców z terenu Zachodniej Ukrainy i Białorusi).
[więcej: Notatka Szelepina]
1976
W Paryżu ukazuje się książka Stanisława Swianiewicza „W cieniu Katynia” (Instytut Literacki „Kultury”). Autor, jeniec Kozielska, dotarł z transportem do Gniezdowa, stacji kolejowej pod Smoleńskiem, skąd tzw. czornymi woronami przewożono więźniów do Katynia. Swianiewicz został w ostatniej chwili wycofany do więzienia w Smoleńsku, potem trafił do Moskwy i na Łubiance doczekał „polskiej amnestii”.
1977
Na terenie Polski ukazała się nielegalna publikacja „Katyń” (Tekst sygnowali „Jan Abramski” i „Ryszard Żywiecki”, jako pseudonim użyte zostały pierwsze i ostatnie nazwisko na liście katyńskiej; w rzeczywistości autorem był Ryszard Zieliński).
1979
Ukazał się pierwszy numer wydawanego w podziemiu „Biuletynu Katyńskiego”. Wydany został przez Instytut Katyński w Polsce, organizację założoną przez w Krakowie w 1978 przez Adama Macedońskiego, Andrzeja Kostrzewskiego i Stanisława Tora, później dołączyli Kazimierz Godłowski i Leszek Martini.
1980
32 przebywających na emigracji działaczy i pisarzy rosyjskich wydało oświadczenie o odpowiedzialności ZSRR za Zbrodnię Katyńską. W Polsce w drugim obiegu (poza cenzurą) ukazała się publikacja Leopolda Jędrzejskiego [Jerzego Łojka] Dzieje sprawy Katynia.
28–30 stycznia 1989
W Moskwie powstaje stowarzyszenie MEMORIAŁ – rosyjska organizacja pozarządowa, której głównym celem jest dokumentowanie i propagowanie wiedzy o ofiarach komunistycznych represji politycznych.
[więcej: MEMORIAŁ]
4 czerwca 1989
W wyniku postanowień obrad Okrągłego Stołu, podczas których spotkali się przedstawiciele opozycji „solidarnościowej” i władz komunistycznej, odbyły się pierwsze w powojennej historii wolne wybory (od 2013 roku Dzień Wolności i Praw Obywatelskich). W całym kraju organizują się środowiska rodzin Ofiar. Powstają, konstytuują się i są rejestrowane pierwsze Rodziny Katyńskie.
12 października 1989
Wniosek prokuratora generalnego RP Józefa Żyto do prokuratora generalnego ZSRR Suchariewa o wszczęcie śledztwa w sprawie Zbrodni Katyńskiej.
październik 1989
W Warszawie powołano Komitet Historyczny Badania Zbrodni Katyńskiej(przemianowany w lutym 1990 na Niezależny Komitet Historyczny Badania Zbrodni Katyńskiej). W skład Komitetu weszli historycy i działacze społeczni zajmujący się badaniami historycznymi nad zagładą polskich jeńców wojennych zamordowanych w 1940 roku przez NKWD.
[więcej: Komitet Historyczny]
styczeń 1990
Odpowiedź prokuratora gen. ZSRR Suchariewa na wniosek prokuratora gen. Józefa Żyto: stwierdzono, iż jedynymi dokumentami, jakimi dysponuje prokuratura ZSRR, są materiały komisji Burdenki.
13 kwietnia 1990
Komunikat radzieckiej agencji prasowej TASS, w którym stwierdzono, że za rozstrzelanie polskich oficerów w Katyniu odpowiedzialne jest NKWD. Prezydent Wojciech Jaruzelski otrzymał od prezydenta ZSRR Michaiła Gorbaczowa niektóre dokumenty NKWD z lat 1939-1940 dotyczące polskich jeńców, tak zwane listy wywozowe jeńców Kozielska i Ostaszkowa oraz wykaz jeńców Starobielska.
wrzesień 1990
Naczelna Prokuratura Wojskowa ZSRR rozpoczęła śledztwo w sprawie Katynia. Strona polska rozpoczęła śledztwo „posiłkowe” pod kierunkiem prokuratora Stefana Śnieżko.
25 lipca-9 sierpnia 1991
Ekshumacja jeńców Starobielska w Charkowie-Pietichatkach.
15-31 sierpnia 1991
Ekshumacja jeńców Ostaszkowa w Miednoje.
14 października 1992
Prezydent Rosji Borys Jelcyn przekazał prezydentowi RP Lechowi Wałęsie kopię dokumentu z 5 marca 1940, z decyzją o rozstrzelaniu jeńców polskich z obozów Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa.
3 grudnia 1992
Rejestracja Statutu Federacji Rodzin Katyńskich
[więcej: Federacja Rodzin Katyńskich]
29 czerwca 1993
Uroczyste i oficjalne otwarcie Muzeum Katyńskiego. Ekspozycji nadano nazwę „Pamięć nie dała się zgładzić”.
6 maja 1994
Prokuratura Ukrainy w Kijowie przekazała prokuratorowi Stefanowi Śnieżko listę 3.435 nazwisk obywateli polskich, zamordowanych prawdopodobnie w wyniku rozkazu z 5 marca 1940.
maj 1998
Do Sejmu i Senatu RP został skierowany wniosek części rodzin katyńskich o sprowadzenie szczątków zwłok ofiar Zbrodni Katyńskiej i możliwość pochowania ich w Polsce. Większość Rodzin stanowczo opowiedziała się za budową Polskich Cmentarzy Wojennych na miejscu kaźni: w Katyniu, Charkowie i Miednoje.
17 czerwca 2000
Otwarcie Polskiego Cmentarza Wojennego w Charkowie.
[ Polskie Cmentarze Wojenne ]
28 lipca 2000
Otwarcie Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu.
[ Polskie Cmentarze Wojenne ]
21 września 2000
Otwarcie Polskiego Cmentarza Wojennego w Miednoje
[ Polskie Cmentarze Wojenne ]
14 listopada 2007
Na wniosek Federacji Rodzin Katyńskich Sejm RP ustanowił dzień 13 kwietnia Dniem Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej
[więcej: Ustanowienie Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej]
17 września 2011
Pamięć nie dała się zgładzić… – Wystawa czasowa otwarta w warszawskim Muzeum Wojska Polskiego prezentująca tragiczne losy Ofiar Zbrodni Katyńskich i ich rodzin. Wystawa była zaczątkiem powstającego w kaponierze Cytadeli Warszawskiej Muzeum Katyńskiego. W jej przygotowaniu uczestniczyli przedstawiciele Federacji Rodzin Katyńskich.
2 września 2012
Otwarcie Polskiego Cmentarza Wojennego w Bykowni (Kijów – Ukraina)
[ Polskie Cmentarze Wojenne ]
21 października 2013
Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że nie może ocenić rosyjskiego śledztwa ws. Zbrodni Katyńskiej, oraz że Rosja nie dopuściła się nieludzkiego i poniżającego traktowania krewnych ofiar.
[więcej: Orzeczenie Trybunału Praw Człowieka]
17 września 2015
Otwarcie na terenie Cytadeli Warszawskiej stałej siedziby Muzeum Katyńskiego.
[więcej: Muzeum Katyńskie]

Objaśnienia

<– NKWD — Narodnyj komissariat wnutriennich dieł / Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych

<– WKP (b) — Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików)

<– KGB — Komitiet Gosudarstwiennoj Biezopasnosti pri Sowietie Ministrow SSSR / Resort Ochrony Bezpieczeństwa przy Radzie Ministrów ZSRR

<– Nikita Chruszczow
Nikita Siergiejewicz Chruszczow (1894-1971) — radziecki polityk, działacz partyjny i państwowy, I sekretarz KC Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego w latach 1953–1964 i premier ZSRR w latach 1958–1964